मकरसंक्रांत हा फक्त सण नाही, तर तो भारतीय संस्कृती, परंपरा, आणि नातेसंबंधांची गोड आठवण आहे.
पारंपरिक पद्धतींनी किंवा आधुनिक शैलीत, मकरसंक्रांत साजरी करणे ही एकतेचा आणि आनंदाचा उत्सव आहे.
मकरसंक्रांत: इतिहास, कथा, आणि साजरा करण्याची परंपरा
मकरसंक्रांत हा भारतीय सण दरवर्षी 14 किंवा 15 जानेवारी रोजी साजरा होतो. हा सण सूर्य मकर राशीत प्रवेश करत असल्याच्या दिवशी साजरा केला जातो. ह्या दिवशी सूर्य उत्तरायण (उत्तर दिशेने गती) होतो, ज्यामुळे दिवस मोठे होऊ लागतात. यालाच मकरसंक्रांत म्हणतात.
मकरसंक्रांतीचे महत्त्व आणि नावाची उत्पत्ती
“मकरसंक्रांत” हे नाव संस्कृत शब्दांवरून आले आहे. “मकर” म्हणजे मकर राशी (मकर रास) आणि “संक्रांत” म्हणजे संक्रमण किंवा एका स्थानावरून दुसऱ्या स्थानावर जाणे. सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो, म्हणून या सणाला मकरसंक्रांत असे नाव दिले गेले आहे.
मकरसंक्रांतीच्या पौराणिक कथा
शनी आणि सूर्याची कथा:
एक पौराणिक कथा अशी आहे की सूर्यदेव आपल्या पुत्र शनीला भेटण्यासाठी मकर राशीत प्रवेश करतो. या भेटीला आनंदाने साजरे करण्यासाठी मकरसंक्रांत साजरी केली जाते.महाभारतकालीन कथा:
महाभारतामध्ये भीष्म पितामह यांनी सूर्य उत्तरायण होईपर्यंत देहत्याग न करण्याचा निर्णय घेतला होता. मकरसंक्रांतीच्या दिवशी त्यांनी आपले शरीर सोडले, म्हणून हा दिवस शुभ मानला जातो.गंगा अवतरणाची कथा:
आणखी एका कथेनुसार गंगा मकरसंक्रांतीच्या दिवशी पृथ्वीवर अवतरली. म्हणूनच या दिवशी गंगेत स्नानाला विशेष महत्त्व आहे.
मकरसंक्रांत साजरी करण्याच्या परंपरा
मकरसंक्रांत भारतात वेगवेगळ्या प्रांतांमध्ये विविध प्रकारे साजरी केली जाते:
१. महाराष्ट्रातील परंपरा:
महाराष्ट्रात मकरसंक्रांत उत्साहाने साजरी केली जाते. लोक “तिळगूळ घ्या आणि गोड-गोड बोला” असे म्हणतात आणि तीळ आणि गुळाचे लाडू वाटतात. यामागे तिळाचे आरोग्यदायी गुण आणि गुळाच्या गोडव्याने नात्यांतील गोडवा वाढवण्याचा संदेश आहे.
हळदी-कुंकवाचा कार्यक्रम:
महिलांच्या हळदी-कुंकवाच्या कार्यक्रमांना या दिवशी विशेष महत्त्व आहे. सौभाग्यवती स्त्रिया एकमेकींना वस्त्र, अलंकार आणि मिठाई भेट देतात.
२. इतर राज्यांतील साजरा:
• उत्तर भारतात लोहडी साजरी केली जाते.
• तामिळनाडूमध्ये पोंगल, कर्नाटकमध्ये संक्रांती साजरी होते.
• गुजरातमध्ये पतंगोत्सव मोठ्या प्रमाणावर साजरा केला जातो.
स्नान आणि दान:
गंगा, गोदावरी, कृष्णा अशा पवित्र नद्यांमध्ये स्नान केल्याने पुण्य मिळते, असा समज आहे. या दिवशी गरिबांना अन्न, कपडे आणि पैसे दान करणे पुण्याचे कार्य मानले जाते.
मकरसंक्रांत आधुनिक काळात साजरी करण्याच्या पद्धती
पतंगोत्सव:
आजच्या काळात मकरसंक्रांतीचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे पतंग उडवणे. गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश यांसारख्या राज्यांमध्ये लोक छतांवरून रंगीबेरंगी पतंग उडवत सणाचा आनंद घेतात.सोशल मीडियावर उत्सव:
लोक मकरसंक्रांतीच्या शुभेच्छा मेसेजेस, पोस्ट्स, रील्स आणि स्टोरीजद्वारे शेअर करतात.आधुनिक गोड पदार्थ:
आजकाल तीळ-गुळाचे लाडू तसेच चॉकलेट, कुकीज, केक्ससारख्या पदार्थांमध्ये नवीन प्रकार दिसून येतात.
मकरसंक्रांतीचे आरोग्यविषयक महत्त्व
तिळामध्ये प्रथिने, कॅल्शियम, आणि फॉस्फरस असते, जे हाडांसाठी उपयुक्त आहे. गुळ शरीराला उष्णता देतो, हिवाळ्यात याचे सेवन आरोग्यासाठी फायद्याचे आहे.
निष्कर्ष
मकरसंक्रांत हा फक्त सण नाही, तर तो भारतीय संस्कृती, परंपरा, आणि नातेसंबंधांची गोड आठवण आहे. पारंपरिक पद्धतींनी किंवा आधुनिक शैलीत, मकरसंक्रांत साजरी करणे ही एकतेचा आणि आनंदाचा उत्सव आहे.
“तिळगूळ घ्या आणि गोड-गोड बोला!”