नवरात्री बद्दल माहिती
हिंदू धर्मात शारदीय नवरात्रीचे विशेष महत्त्व असून नवरात्रीमध्ये दुर्गा देवीच्या ९ रूपांची पूजा केली जाते. ह्या काळात अनेक भाविक श्रद्धेने विधिपूर्वक घटस्थापना करून पूजा तसेच ९ दिवस उपवास करून देवीची आराधना करतात. शारदीय नवरात्रीची अश्विन महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या प्रतिपदेला घटस्थापना करून सुरूवात होते त्यानंतर नवरात्रीच्या शेवटच्या दिवशी पूजा, होम तसेच कन्यापूजन करून नवरात्रीची सांगता केली जाते. नवमी तिथीला महानवमी, दशमी तिथीला विजयादशमी, दसरा हे सण देशभरात मोठ्या उत्साहात साजरे केले जातात.
पंचांगानुसार ह्या वर्षी अश्विन शुक्ल प्रतिपदा तिथी २ ऑक्टोबर २०२४ रोजी मध्यरात्री १२ वाजून १८ मिनिटांनी सुरू होईल, ३ ऑक्टोबर २०२४ रोजी पहाटे २ वाजून ५८ मिनिटांनी समाप्त होत आहे, अशा परिस्थितीमुळे उदय तिथीनुसार ३ ऑक्टोबरपासून शारदीय नवरात्रीला सुरुवात होणार आहे.
नवरात्री २०२४ तारीख, दिवस, कार्यक्रम आणि रंग
दिवस १ : गुरुवार, ३ ऑक्टोबर, २०२४, घटस्थापना, माँ शैलपुत्रीची पूजा ह्या दिवसाचा रंग पिवळा.
दिवस २ : शुक्रवार, ४ ऑक्टोबर, २०२४, माँ ब्रह्मचारिणी पूजा ह्या दिवसाचा रंग हिरवा.
दिवस ३ : शनिवार, ५ ऑक्टोबर, २०२४, माँ चंद्रघंटा पूजा ह्या दिवसाचा रंग राखाडी.
दिवस ४ : रविवार, ६ ऑक्टोबर, २०२४, माँ कुष्मांडा पूजा ह्या दिवसाचा रंग नारंगी.
दिवस ५ : सोमवार, ७ ऑक्टोबर, २०२४, माँ स्कंदमाता पूजा ह्या दिवसाचा रंग पांढरा.
दिवस ६ : मंगळवार, ८ ऑक्टोबर, २०२४, माँ कात्यायनी पूजा ह्या दिवसाचा रंग लाल.
दिवस ७ : बुधवार, ९ ऑक्टोबर, २०२४, माँ कालरात्री पूजा ह्या दिवसाचा रंग निळा.
दिवस ८ : गुरुवार, १० ऑक्टोबर, २०२४, माँ महागौरी पूजा ह्या दिवसाचा रंग गुलाबी.
दिवस ९ : शुक्रवार, ११ ऑक्टोबर, २०२४, माँ सिद्धिदात्री पूजा ह्या दिवसाचा रंग जांभळा.
दिवस १० : शनिवार, १२ ऑक्टोबर, २०२४, विजय दशमी ह्या दिवसाचा रंग मोरपिशी.
दुर्गा देवीचे ९ अवतार
नवरात्रीच्या वेगवेगळ्या दिवशी पूजल्या जाणाऱ्या दुर्गा देवीच्या नऊ अवतारांची थोडक्यात माहिती :
देवी शैलपुत्री :
नवरात्रोत्सवाच्या पहिल्या दिवशी (प्रतिपदेला) माँ शैलपुत्रीची पूजा केली जाते. शैलपुत्रीचा शब्दशः अनुवाद पर्वतांची मुलगी असा होतो. तिच्याकडे ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांची एकत्रित शक्ती असल्याचे म्हटले जाते. नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी देवी शैलपुत्रीला शुद्ध तूप अर्पण केल्याने भक्त निरोगी जीवन प्राप्त करू शकतात, असे म्हटले जाते.
देवी ब्रह्मचारिणी :
दुसऱ्या दिवशी ब्रह्मचारिणीची पूजा केली जाते. तिने एका हातात रुद्राक्षाची माळ आणि दुसऱ्या हातात कमंडलू धारण केलेले दिसते. ब्रह्मचारिणी देवीला प्रसन्न करण्यासाठी साखरेचा प्रसाद दिला जातो. सुंदर देवी तिच्या भक्तांना आणि त्यांच्या कुटुंबातील सदस्यांना दीर्घायुष्य देवो.
देवी चंद्रघंटा :
तिसरा दिवस माँ चंद्रघंटाला समर्पित आहे. तिच्या कपाळावर १० हात आणि चंद्रकोर आहे. तिच्या चेहऱ्यावर उग्र रूप असून वाघावर स्वार होताना दिसत आहे. ती सर्व वाईटाचा नाश करण्यासाठी आणि वेदना कमी करण्यासाठी ओळखली जाते. भक्तांनी चंद्रघंटाला खीर अर्पण करावी.
देवी कुष्मांडा :
चौथा दिवस माँ कुष्मांडा यांना समर्पित आहे. तिचे नाव सूचित करते की ती विश्वाची निर्माता आहे. ती तिच्या भक्तांना बुद्धीने आशीर्वाद देते. नवरात्रीच्या काळात तिची पूजा केल्याने व्यक्तीची निर्णय क्षमता सुधारण्यास मदत होते. देवीला प्रसन्न करण्यासाठी आणि तिचा आशीर्वाद घेण्यासाठी मालपुआ अर्पण करण्याचा सल्ला दिला जातो.
देवी स्कंदमाता :
पाचव्या दिवशी स्कंदमातेची पूजा केली जाते. कमळाच्या फुलावर विराजमान झालेल्या देवीला चार हात आहेत. तिने दोन हातात कमळ धरलेले दिसते. भगवान कार्तिकेय तिच्या मांडीवर बसलेले दिसतात. देवीचा आशीर्वाद घेण्यासाठी भाविकांनी देवीला केळी अर्पण करावी.
देवी कात्यायनी :
नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी माँ कात्यायनीची पूजा केली जाते. ती कात्यायन ऋषींची कन्या आणि शक्तीचे रूप आहे. ती एका हातात तलवार धरलेली दिसते आणि ती योद्धा देवी म्हणून ओळखली जाते. मां कात्यायनीला प्रसन्न करण्यासाठी मध अर्पण केला जातो.
देवी कालरात्री :
नवरात्रीचा सातवा दिवस (सप्तमी) माँ कालरात्रीला समर्पित आहे. तिच्या एका हातात तलवार आणि दुसऱ्या हातात त्रिशूळ आहे. तिचा गडद रंग आणि उग्र रूप तिला दुर्गा देवीच्या इतर अवतारांपेक्षा वेगळे करते. विसरू नका, तिच्या कपाळावरचा तिसरा डोळा, ज्यामध्ये संपूर्ण विश्व आहे असे म्हणतात. ती जीवनात आनंद आणण्यासाठी वेदना आणि अडथळे दूर करण्यास मदत करते. देवीला प्रसन्न करण्यासाठी भाविक गूळ अर्पण करतात.
देवी महागौरी :
नवरात्रीचा आठवा दिवस (दुर्गा अष्टमी) देवी महागौरीला समर्पित आहे. तिच्या एका हातात त्रिशूल आणि दुसऱ्या हातात डमरू आहे. महागौरी तिच्या आकर्षक सौंदर्यासाठी आणि उदारतेसाठी ओळखली जाते. नारळ तिच्यासाठी आदर्श प्रसाद म्हणून ओळखला जातो.
देवी सिद्धिदात्री :
नवरात्रोत्सवाच्या नवव्या दिवशी माँ सिद्धिदात्रीची पूजा केली जाते. ती कमळाच्या फुलावर बसलेली दिसते. देवी परिपूर्णतेचे प्रतीक आहे आणि अनैसर्गिक घटनांपासून तिच्या भक्तांचे रक्षण करते असे म्हटले जाते. तिला तीळ अर्पण केले जातात.
नवरात्रीशी संबंधित काही महत्त्वाच्या गोष्टी
नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी कलशाच्या स्थापनेनंतर दुर्गा देवीचे पहिले रूप शैलपुत्री देवीची पूजा केली जाते. ज्यांना नवरात्रीचे ९ दिवस उपवास करता येत नाहीत, ते पहिल्या दिवशी आणि दुर्गा अष्टमीला उपवास करतात. याला नवरात्रीचे आरोह-अवरोह असे म्हटले जाते. महाष्टमीच्या दिवशी कन्यांची पूजा केली जाते आणि महानवमी किंवा दशमीला होम केला जातो, अनेक ठिकाणी दुर्गा अष्टमीच्या दिवशी होम केला जातो, तरी ते नवमी किंवा दशमीला होम करतात आणि दसऱ्याच्या दिवशी पारण करतात.