॥ करुणात्रिपदी ॥
श्रीमद्वासुदेवानन्दसरस्वती स्वामी महाराज विरचित
———- ॥१॥ ———-
शांत हो श्रीगुरुदत्ता । मम चित्ता शमवी आता ॥धृ॥
तू केवळ माता जनिता । सर्वथा तू हितकर्ता ॥
तू आप्तस्वजन भ्राता । सर्वथा तूचि त्राता ॥
भयकर्ता तू भयहर्ता । दंडधर्ता तू परिपाता ॥
तुजवाचुनि न दुजी वार्ता । तू आर्ता आश्रय दत्ता ॥
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ॥१॥
अपराधास्तव गुरुनाथा । जरि दंडा धरिसी यथार्था ॥
तरि आम्ही गाउनि गाथा । तव चरणीं नमवू माथा ॥
तू तथापि दंडिसी देवा । कोणाचा मग करूं धावा ॥
सोडविता दुसरा तेव्हां । कोण दत्ता आम्हां त्राता ॥
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ॥२॥
तू नटसा होउनि कोपी । दंडिताहि आम्ही पापी ॥
पुनरपिही चुकत तथापि । आम्हांवरी न च संतापी ॥
गच्छतः स्खलनं क्वापि । असें मानुनि नच होऊ कोपी ॥
निजकृपा लेशा ओपी । आम्हांवरि तू भगवंता ॥
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ॥३॥
तव पदरीं असता ताता । आडमार्गीं पाऊल पडतां ॥
सांभाळुनि मार्गावरता । आणिता न दूजा (दुसरा) त्राता ॥
निजबिरुदा आणुनि चित्ता । तू पतितपावन दत्ता ॥
वळे आतां आम्हांवरता | करुणाघन तू गुरुनाथा ॥
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ॥४॥
सहकुटुंब सहपरिवार । दास आम्ही हें घरदार ॥
तव पदी अर्पू असार । संसाराहित हा भार ॥
परिहरिसी करुणासिंधो । तू दीनानाथ सुबन्धो ॥
आम्हां अघ लेश न बाधो । वासुदे-प्रार्थित दत्ता ॥
शांत हो श्रीगुरुदत्ता । मम चित्ता शमवी आता ॥५॥
———- ॥२॥ ———-
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ॥धृ॥
चोरे द्विजासी मारीता मन जे । कळवळले ते कळवळो आता ॥१॥
पोटशूळाने द्विज तडफडता । कळवळले ते कळवळो आता ॥२॥
द्विजसुत मरता वळले ते मन । हो की उदासीन न वळे आता ॥३॥
सतिपति मरता काकुळती येता । वळले ते मन न वळे की आता ॥४॥
श्रीगुरुदत्ता त्यजी निष्ठुरता। कोमल चित्ता वळवी आता ॥
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ॥५॥
———- ॥३॥ ———-
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्दन पाहि जनार्दन ॥धृ॥
निज-अपराधे उफराटी दृष्टी । होऊनि पोटी भय धरू पावन ॥१॥
तू करुणाकर कधी आम्हांवर । रुसशी न किंकर-वरद-कृपाघन ॥२॥
वारी अपराध तू मायबाप । तव मनी कोप लेश न वामन ॥३॥
बालकापराधा गणे जरी माता । तरी कोण त्राता देईल जीवन ॥४॥
प्रार्थी वासुदेव पदी ठेवी भाव । पदी देवो ठाव देव अत्रिनन्दन॥
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्दन पाहि जनार्दन ॥५॥
———- ॥४॥ ———-
उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ॥धृ॥
जो अनसूयेच्या, भावाला, भुलूनिया सुत झाला,
दत्तात्रेय अशा, नामाला, मीरवी वंद्य सुरांला,
तो तू मुनीवर्या, निज पाया, स्मरता वारीसी माया
उद्धरी गुरुराया, अनसूया तनया दत्तात्रेया ॥१॥
जो माहुरपूरी, शयन करी, सह्याद्रीचे शिखरी,
निवासे गंगेचे, स्नान करी, भिक्षा कोल्हापूरी,
स्मरता दर्शन दे, वारी भया, तो तू आगमेया
उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ॥२॥
तो तू वांझेसी, सुत देसी, सौभाग्या वाढविसी,
मरता प्रेतासी, जीववीसी, सत्वर-दाना देसी,
यास्तव वासुदेव, तव पाया, धरी त्या तारी सदया,
उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ॥३॥
———- ॥५॥ ———-
सांगावे, कवण्या ठाया जावे, कवणा ते स्मरावे ।
कैसे काय करावे, कवण्या परि मी रहावे ।
कवण येउन, कुरुंद-वाडी, स्वामी ते मिळवावे, सांगावे ॥धृ॥
या हारि, जेवावे व्यवहारी, बोलावे संसारी ।
घालूनी अंगिकारी, प्रतीपाळीसि जो निर्धारी ।
केला जो निज निश्चय स्वामी कोठे तो अवधारी, सांगावे ॥१॥
या रानी, माझी करुणावाणी, कायाकष्टी प्राणी ।
ऐकुनी घेशील कानी, देशील सौख्य निदानी ।
संकट येऊनि, मूर्च्छित असता, पाजील कवण पाणी, सांगावे ॥२॥
त्यावेळा, सत्पुरुषांचा मेळा, पहातसे निज डोळा ।
लावति भस्म कपाळा, सांडी भय तू बाळा ।
श्रीपाद श्रीवल्लभ म्हणती, अभय तुज गोपाळा, सांगावे ॥३॥
———- ॥६॥ ———-
आठविं चित्ता तूं गुरुदत्ता । जो भवसागर पतितां त्रातां ॥धृ॥
आहे जयाचें कोमल हृदय । सदयिचा हा भव हरि वरदाता ॥१॥
पाप पदोपदिं होई जरी तरी । स्मरतां तारीं भाविकपाता ॥२॥
संकट येतां जो निज अंतरी । चित्ती तया शिरी कर धरीं त्राता ॥३॥
जो निज जिवींचे हितगूज साचें । ध्यान योगियाचे तो हा ध्याता ॥४॥
सज्जन जीवन अनसुयानंदन । वासुदेव ध्यान हा यतिभर्ता ॥५॥
॥ घोरकष्टोद्धरण स्तोत्रम् ॥
(अन्वय व संक्षिप्तार्थ)
श्रीपाद श्री वल्लभ त्वं सदैव, श्रीदत्तास्मान पाहि देवाधिदेव ।
भावग्राह्य क्लेशहारिन सुकीर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ॥१॥
अन्वय: भो देवाधिदेव, श्रीदत्त, श्रीपाद श्रीवल्लभ, भावग्राह्य, क्लेशहारिन् सुकीर्ते
त्वं सदैवास्मान् पाहि, अस्मात, घोरात्कष्टात् उध्दर ते नम: ॥१॥
संक्षिप्तार्थ: हे देवाधिदेवा श्रीदत्ता, श्रीपादा, श्रीवल्लभा, भावग्राह्या – क्लेशहारका सुकिर्ते, तुं सर्वदा आमचे रक्षण कर.
आमचा या घोर कष्टातून उध्दार कर. तुला नमस्कार असो ॥१॥
त्वं नो माता, त्वं पिताप्तो धिपस्त्वं, त्राता योगक्षेमकृत, सदगुरुस्त्वम् ।
त्वं सर्वस्वं, नः प्रभो विश्र्वमूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ॥२॥
अन्वय: हे अप्रभो विश्र्वमुर्ते, त्वं नो माता त्वं न: पिता त्वं न: आप्त: त्वं नो अधिप:
त्वं न: योगक्षेमकृत् त्वं न: सर्वस्वं अस्मान् घोरात्कष्टादुध्दर ते नम: ॥२॥
संक्षिप्तार्थ: हे अप्रभो (नाहि प्रभु ज्याला, तो अप्रभु म्हणजे सर्वप्रभु) सर्वप्रभो विश्र्वमुर्ते तू आमची माता, पिता, मालक,
योगक्षेम चालविणारा सद्गुरु व सर्वस्व आहेस; म्हणुन आमचा या घोर कष्टातून उद्धार कर. तुला नमस्कार असो. ॥२॥
पापं तापं व्याधि माधिं च दैन्यं, भीतिं क्लेशं त्वं हराशु त्वदन्यम् ।
त्रातारं नो वीक्ष ईशास्तजूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ॥३॥
अन्वय: हे ईश त्वं पापं तापं व्याधिं आधिं दैन्यं भीतिं क्लेशं च आशु हर,
हे अस्तजुर्ते त्वदन्यं त्रातारं नो वीक्षे अस्मान् घोरात कष्टात् उद्धर ते नम: ॥३॥
संक्षिप्तार्थ: हे ईश्वरा, तू आमचे पाप, ताप, शारीरिक व्याधी, मानसिक आधी, दारिद्य्र, भीती व क्लेश यांचे सत्वर हरण कर.
हे पीडा नाशका, तुझ्यावाचून अन्य त्राता आम्हाला दिसत नाही.
याकरिता आमचा या घोर संकटातून उद्धार कर. तुला नमस्कार असो. ॥३॥
नान्यस्त्राता नापि दाता न भर्ता, त्वत्तो देव त्वं शरण्योकहर्ता ।
कुर्वात्रेयानुग्रहं पूर्णराते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ॥४॥
अन्वय: हे देव त्वत्तोन्यस्त्राता न, दाता न, त्वं शरण्य : अकहर्तासि, हे आत्रेय,
अनुग्रहं कुरु हे पूर्णराते घोरात्कष्टादस्मानुध्दर ते नम : ॥४॥
संक्षिप्तार्थ: हे देवा, आम्हास तुझ्याहून दुसरा त्राता नाही. दाता नाही. भर्ताही नाही.
तू शरणागत-रक्षक व दु:खहर्ता आहेस. हे अत्रेया, आमच्यावर अनुग्रह कर.
हे पुर्णकामा, घोर संकटापासून आमचा उद्दार कर. तुला नमस्कार असो. ॥४॥
धर्मे प्रीतिं सन्मतिं देवभक्तिं, सत्संगाप्तिं देहि भुक्तिं च मुक्तिम् ।
भावासक्तिं चाखिलानन्दमूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ॥५॥
अन्वय: हे अखिलानंदमुर्ते दे, धर्मे प्रीतिं सन्मतिं भक्तिं सत्संगाप्तिं भुक्तिं मुक्तिं भावासक्तिं च देही,
अस्मान् घोरात्कष्टादुध्दर ते नम: ॥५॥
संक्षिप्तार्थ: हे अखिलानंदकारकमुर्ते देवा, आम्हाला धर्माचे ठिकाणी प्रीती, भुक्ति, मुक्ति व भक्तिचे ठिकाणी आसक्ती दे.
सर्व घोर कष्टातून आमचा उद्धार कर. तुझे चरणारविंदी आमचे शतश: प्रणाम असो. ॥५॥
श्र्लोक पंचक मेतद्यो लोकमंगल वर्धनम् ।
प्रपठेन्नियतो भक्त्या स श्रीदत्तप्रियो भवेत् ॥६॥
अन्वय: लोकमङ्गलवर्धनमेतच्छलोकपंचकं नियत: । य: भक्त्या प्रपठेत् स श्रीदत्तप्रियो भवेत् ॥६॥
संक्षिप्तार्थ: श्री सद्गुरुमहाराज म्हणतात, “सर्वांचे कल्याण करणारे हे श्लोकपंचक नियमपुर्वक नित्यश:
भक्तिभावाने जो पठण करील तो मनुष्य, श्रीदत्ताला अत्यंत प्रिय होईल व
श्रीदत्तही उत्तरोत्तर या भक्ताला प्रिय होईल”, असा माझा आशीर्वाद आहे ।।
इति श्रीमद वासुदेवानंद सरस्वती कृतं घोरकष्टोध्दरणस्तोत्रं संपूर्णम् ॥
॥ श्री स्वामी समर्थ तारक मंत्र ॥
निशंक होई रे मना, निर्भय होई रे मना ।
प्रचंड स्वामीबळ पाठीशी, नित्य आहे रे मना ॥
अतर्क्य अवधूत हे स्मर्तुगामी,
अशक्य ही शक्य करतील स्वामी ॥१॥
जिथे स्वामीचरण तिथे न्युन्य काय,
स्वये भक्त प्रारब्ध घडवी ही माय ।
आज्ञेवीना काळ ही ना नेई त्याला,
परलोकी ही ना भीती तयाला
अशक्य ही शक्य करतील स्वामी ॥२॥
उगाची भितोसी भय हे पळु दे,
वसे अंतरी ही स्वामीशक्ति कळु दे ।
जगी जन्म मृत्यु असे खेळ ज्यांचा,
नको घाबरू तू असे बाळ त्यांचा
अशक्य ही शक्य करतील स्वामी ॥३॥
खरा होई जागा श्रद्धेसहित,
कसा होसी त्याविण तू स्वामिभक्त ।
आठव! कितीदा दिली त्यांनीच साथ,
नको डगमगु स्वामी देतील हात
अशक्य ही शक्य करतील स्वामी ॥४॥
विभूति नमननाम ध्यानार्दी तीर्थ,
स्वामीच या पंचामृतात ।
हे तीर्थ घेइ आठवी रे प्रचिती,
ना सोडती तया, जया स्वामी घेती हाती ॥५॥
॥ श्री स्वामी समर्थ ॥